پولشویی از جرایم سازمان یافته اقتصادی و جرمی جدید میباشد که موانع زیادی را در مسیر توسعه اقتصادی جوامع در تمام جهان ایجاد نموده و آثار و تبعات منفی فراوانی همچون گسترش فساد و ارتشاء در سطح جامعه، تضعیف بخش خصوصی، کاهش اعتماد به بازارهای مالی، کاهش درآمد دولت، تقویت منابع و شبکه مالی مجرمین داشته است.
پولشویی عبارت است از سلسله اقداماتی، که به منظور پنهان نمودن منشاء نامشروع یا تغییر ماهیت غیرقانونی درآمدهای حاصل از جرم و اقتصاد زیرزمینی و تبدیل آن به سرمایه ظاهراً قانونی و ورود درآمدها به چرخه سالم اقتصاد، صورت میگیرد. در حقیقت منظور از پولشویی، قانونی جلوه دادن وجوه و درآمدهای غیرقانونی است.
ماده 2 قانون مبارزه با پولشویی مصوب 1386 در این خصوص چنین بیان میدارد:
«جرم پولشویی عبارت است از:
الف - تحصیل، تملک، نگهداری یا استفاده از عواید حاصل از فعالیتهای غیرقانونی با علم به این که به طور مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجه ارتکاب جرم به دست آمده باشد.
ب - تبدیل، مبادله یا انتقال عوایدی به منظور پنهانکردن منشأ غیرقانونی آن با علم به این که بهطور مستقیم یا غیرمستقیم ناشی از ارتکاب جرم بوده یا کمک به مرتکب به نحوی که وی مشمول آثار و تبعات قانونی ارتکاب آن جرم نگردد.
ج- اخفاء یا پنهان یا کتمان کردن ماهیت واقعی، منشأ، منبع، محل، نقل و انتقال، جابهجایی یا مالکیت عوایدی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجه جرم تحصیل شده باشد.»
ارکان جرم پولشویی
پولشویی نیز مانند هر جرم دیگری دارای ارکان سه گانه قانونی و مادی و معنوی است، که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
رکن قانونی
شیوههای متفاوتی برای جرمانگاری جرم پولشویی وجود دارد، برخی از کشورها قانونگذاران قانون خاصی را به آن اختصاص دادهاند و در برخی کشورها احکام آن در قوانین مختلف به صورت پراکنده بیان شده است. قانونگذار کشور ما نیز از روش نخست بهره برده و علاوه بر قانون خاص و مادر، در قوانین متفرقه نیز احکامی را بیان نموده است.
که رکن قانونی جرم پولشویی را میتوان از جمله در قوانین مذکور بررسی نمود.
رکن مادی
امکان تحقق جرم پولشویی، که از جمله جرایم اقتصادی است، از طریق ترک فعل نیز وجود دارد و زیرا در مواقعی شخص، از روی آگاهی و عمد، از انجام وظایفی که به موجب قانون به عهده او است، خودداری میکند. (از جمله اینکه اشخاص حقیقی یا حقوقی موظف هستند معاملاتی را که بالاتر از سقف خاصی هستند معرفی کنند یا هویت ارباب رجوع را احراز نمایند و... که ترک این وظایف جرم محسوب میشود).
رکن معنوی
جرم پولشویی از جمله جرایم عمدی است که هم عمد عام نیاز دارد و هم عمد خاص.
عمد عام: مرتکب جرم پولشویی در انجام اعمال و رفتاری که در قسمت رکن مادی بیان کردیم بایستی آگاه و با اراده اقدام نماید تا جرم موضوع بحث تحقق یابد.
عمد خاص: در انجام مصادیق رکن مادی جرم پولشویی علاوه بر علم و اراده، مرتکب جرم باید علم و اطلاع داشته باشد که عمل مجرمانه را در مورد اموال و عواید حاصل از جرم انجام میدهد و قصد دارد که منشاء غیرقانونی اموال را نیز پنهان نماید.
مراحل انجام جرم پولشویی
جرم پولشویی جرم مرکبی است که از سه مرحله تشکیل میشود، که عموماً طی این 3 مرحله زمانبر است. این مراحل عبارتند از قراردادن یا استقرار، انتشار یا پوشاندن و ادغام یا بازگردانی.
1-مرحله نخست، قراردادن یا استقرار است که در این مرحله اموال یا پولهای حاصل از جرایم به مبالغ کمتری تقسیم و به شبکه بانکی و مالی تزریق و واریز میشود یا با آنها معاملاتی صورت میگیرد تا ظاهراً به اموال پاک تبدیل شود.
2- مرحله دوم، پنهان سازی یا لایهگذاری است که در این مرحله عملیات مالی صورت میگیرد تا ارتباط میان این اموال با منابع مجرمانه و نامشروع آنها به صورت کامل قطع شود.
3-مرحله سوم، بازگردانی و ادغام، اموال در حقیقت کثیف و در ظاهر پاک، وارد چرخه معاملات اقتصادی مشروع میشود و اموال نامشروع با اموال مشروع ادغام میشوند و این اموال مجدداً در قالب اسناد قانونی و مشروع به سازمان مجرمانه برمیگردد. از این راه به پول های حاصل از عملیات مجرمانه صورت مشروع و قانونی میدهند.
مجازات جرم پولشویی
ماده 9 قانون مبارزه با پولشویی، ضمانت اجرای کیفری جرم پولشویی را اینگونه تعیین نموده است:« مرتکبین جرم پولشویی علاوه بر استرداد درآمد و عواید حاصل از ارتکاب جرم مشتمل بر اصل و منافع حاصل (و اگر موجود نباشد، مثل یا قیمت آن) به جزای نقدی به میزان یک چهارم عواید حاصل از جرم محکوم میشوند که باید به حساب درآمد عمومی نزد بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران واریز گردد.
تبصره 1- چنانچه عواید حاصل به اموال دیگری تبدیل یا تغییر یافتهباشد، همان اموال ضبط خواهدشد.
تبصره 2- صدور و اجراء حکم ضبط دارایی و منافع حاصل از آن در صورتی است که متهم به لحاظ جرم منشأ، مشمول این حکم قرار نگرفته باشد.
تبصره 3- مرتکبین جرم منشأ، در صورت ارتکاب جرم پولشویی، علاوه بر مجازاتهای مقرر مربوط به جرم ارتکابی، به مجازاتهای پیشبینی شده در این قانون نیز محکوم خواهند شد».